Alles over Sangiovese: de blauwe druif achter Chianti en Brunello

Sangiovese is een van de bekendste druivenrassen van Italië en vormt de basis van diverse prestigieuze wijnen uit Toscane. Voor de thuiswijnmaker is deze druif meer dan alleen grondstof: het is een toegangspoort tot eeuwenoude wijntraditie, regionale verschillen en het verfijnde ambacht van vinificatie. Dit artikel biedt een gestructureerd overzicht van de Sangiovese-druif, met praktische informatie voor wie zich serieus verdiept in het zelf maken van wijn.

Introductie tot Sangiovese

Sangiovese is een blauw druivenras dat zijn oorsprong heeft in Italië en daar verreweg het meest wordt aangeplant. De druif rijpt relatief langzaam en kan bij gunstige omstandigheden flinke opbrengsten leveren. Hoewel je hem vooral terugziet in rode wijn, is het technisch ook mogelijk om er een witte wijn van te maken via de blanc de noirs-methode. Wat Sangiovese onderscheidt, is zijn vermogen om het terroir te weerspiegelen. In Toscane, zijn thuisbasis, komt dat karakter het sterkst naar voren.

Wijnen van Sangiovese zijn doorgaans fris, fruitig en stevig van structuur. De combinatie van hoge zuren en robuuste tannines maakt ze geschikt voor rijping. Ook in de keuken bewijst de wijn zijn waarde dankzij die uitgesproken structuur en smaakrijkdom.

Herkomst en Geschiedenis

Sangiovese is stevig verankerd in de Italiaanse wijnbouwgeschiedenis. De oudste bekende vermelding dateert van rond 1600, in een traktaat van Giovanni Vettorio Soderini. Er wordt vermoed dat de Etrusken de druif al cultiveerden, al is dat niet met zekerheid te zeggen. DNA-analyse wijst uit dat Sangiovese is voortgekomen uit een kruising van twee zuidelijke rassen: Ciliegiolo en Calabrese Montenuovo.

De naam verwijst naar “Sanguis Jovis” — het bloed van Jupiter — wat iets zegt over de culturele lading die de druif heeft gedragen. Door de tijd heen groeide Sangiovese uit tot dé druif van wijnen als Chianti, Brunello di Montalcino en Vino Nobile di Montepulciano. Daarmee werd hij een symbool van de Italiaanse identiteit in wijnvorm.

Kenmerken van de Druif

Uiterlijk en Basisprofiel

De druif is blauw tot zwart van kleur en heeft een vrij dunne schil. Dat levert wijnen op met een medium robijnrode kleur, die bij veroudering een granaatrode tint kan krijgen. Dankzij de natuurlijke zuurgraad blijft het eindproduct levendig en fris, ook na enkele jaren rijping.

Smaak en Geurprofiel

De smaak van Sangiovese is afhankelijk van bodem, klimaat en wijnmaakstijl. Toch zijn er een aantal typische elementen die vaak terugkomen:

• Aroma’s: Denk aan rode en donkere vruchten zoals zwarte kers, cranberry, vijg en pruim. Bij rijping komen daar aardse en kruidige tonen bij: leer, tomaat, tabak en specerijen.
• Smaakstructuur: Sangiovese valt op door zijn hoge zuurgraad en stevige tannines. Die combinatie zorgt voor spanning en lengte in de wijn. Jong drinken kan, maar veel wijnen winnen aan diepte na vier tot acht jaar flesrijping. Bij topcuvées zoals Brunello loopt dat op tot decennia.

Teelt en Terroir

Belangrijke wijnregio’s

Hoewel Sangiovese ook buiten Europa wordt aangeplant, ligt de oorsprong en essentie nog altijd in Italië — en dan vooral in Toscane. Hier komt het karakter van de druif volledig tot zijn recht. Enkele regio’s springen eruit:

• Toscane: Bekend van appellaties als Chianti, Chianti Classico, Brunello di Montalcino, Vino Nobile di Montepulciano en Morellino di Scansano. Deze regio laat het klassieke profiel van Sangiovese zien.
• Emilia-Romagna: Hier wordt de druif vaak Sangiovese di Romagna genoemd. De wijnen zijn meestal fruitiger, toegankelijker en minder tanninerijk dan die uit Toscane.
• Andere regio’s: Aanplantingen vind je ook in Puglia en op Corsica (waar hij Nielluccio heet). Buiten Italië wordt Sangiovese onder andere verbouwd in Californië, Argentinië en Australië.

Invloed van klimaat en bodem

De druif is gevoelig voor omgevingsfactoren en vertaalt terroir op een duidelijke manier naar geur en smaak. Warme klimaten, zoals in Montalcino, leveren geconcentreerde, krachtige wijnen op. In koelere gebieden, bijvoorbeeld nabij de Apennijnen, neigt het profiel eerder naar elegantie en frisheid. Bodemtype speelt eveneens een rol. Galestro (een kalkrijke, brokkelige kleigrond) is bijvoorbeeld bekend om zijn bijdrage aan de structuur en mineraliteit van Chianti-wijnen.

Wijn maken met Sangiovese

Voor wie thuis wijn maakt, is Sangiovese een interessante, maar veeleisende druif. De hoge zuurgraad en tannines bieden mogelijkheden, mits het proces zorgvuldig wordt begeleid.

Wijnbereiding stap voor stap

Het maken van een rode Sangiovese-wijn verloopt in hoofdlijnen via de volgende stappen:

1. Oogst: Meestal handmatig, eind september. Rijpheid is cruciaal: te vroeg geplukt geeft wrangheid, te laat geplukt verzwakt de frisheid.
2. Ontstelen en kneuzen: De druiven worden van de steeltjes gehaald en licht gekneusd zodat het sap vrij kan komen zonder de pitten te beschadigen.
3. Fermentatie: De most fermenteert met de schillen. Dit duurt doorgaans 7 tot 14 dagen. Tijdens dit proces ontstaan kleur, alcohol en tannines.
4. Persen: Na de gisting wordt de jonge wijn gescheiden van de vaste delen. Zacht persen is hierbij belangrijk om bitters te vermijden.
5. Rijping: De wijn rijpt verder in roestvrijstaal of houten vaten — van grote botti tot kleine barriques — afhankelijk van het gewenste profiel.
6. Bottelen: Na enkele maanden tot meerdere jaren rijping wordt de wijn gebotteld en rijpt verder op fles.

Stijlen en wijnsoorten

Sangiovese is inzetbaar voor uiteenlopende wijnstijlen, afhankelijk van druivenselectie, opvoeding en vinificatie.

• Chianti: Vaak een blend met andere lokale druiven. Medium body, frisse zuren, kersenfruit en subtiele aardse tonen.
• Brunello di Montalcino: 100% Sangiovese. Lange houtrijping (minimaal vijf jaar). Complex, krachtig en geschikt voor langdurige flesrijping.
• Rosato: De natuurlijke frisheid van Sangiovese maakt hem ook geschikt voor rosé. Licht, fruitig en levendig met tonen van aardbei en kers.

Food pairing

Door zijn structuur, zuren en hartige tonen laat Sangiovese zich goed combineren met uiteenlopende gerechten. Met name de Italiaanse keuken vormt een natuurlijke match:

• Geroosterd vlees: Zoals lamskotelet of entrecote. De wijn snijdt door het vet en houdt het geheel in balans.
• Tomatengerechten: Pasta’s met tomatensaus, zoals bolognese of arrabbiata, zijn klassieke combinaties.
• Pizza: Vooral bij varianten met tomaat, mozzarella of salami komt het fruitige karakter van Sangiovese goed tot zijn recht.
• Harde kazen: Parmezaan, Pecorino of Grana Padano passen uitstekend bij oudere, iets oxidatieve Sangiovese-wijnen.
• Donkere chocolade: Onverwacht, maar het werkt. Zeker bij een krachtige, lang gerijpte Brunello.

Moderne ontwikkelingen

Populariteit en duurzaamheid

De vraag naar Sangiovese blijft groot, zowel onder traditionele wijnliefhebbers als bij een jonger publiek dat op zoek is naar authenticiteit. Tegelijk groeit de behoefte aan verantwoorde productiemethoden. Steeds meer wijnboeren kiezen voor duurzame wijnbouw, waaronder biologische en biodynamische praktijken. Deze aanpak vermindert de belasting van de wijngaard en draagt bij aan de vitaliteit van de druivenstok. Biologisch gecertificeerde Sangiovese-wijnen zijn inmiddels breed verkrijgbaar, ook bij gespecialiseerde wijnwinkels in Nederland.

Uitdagingen en innovatie

De teelt van Sangiovese vraagt om aandacht. De druif is gevoelig voor schimmelziektes zoals meeldauw en botrytis. In een veranderend klimaat komt daar ook droogtestress bij. Wijnmakers investeren daarom in ziekte-resistente klonen, nieuwe snoeimethoden en slimme irrigatietechnieken. Daarnaast zorgt technologische innovatie in de kelder voor meer controle over het vinificatieproces. Het resultaat: stabielere kwaliteit zonder in te leveren op karakter.

Conclusie

Sangiovese is méér dan een klassieke druif. Hij vertegenwoordigt een traditie, een regio, en een manier van wijnmaken die blijft evolueren. Voor de thuiswijnmaker biedt deze druif een uitnodiging om te werken met een ras dat nuance, kracht en geschiedenis in zich draagt. Of je nu een stevige Brunello probeert te benaderen of een frisse rosato bottelt: wie met Sangiovese werkt, maakt deel uit van een eeuwenoud verhaal dat nog steeds verder wordt geschreven.

Veelgestelde vragen

Wat is Sangiovese?

Sangiovese is een blauw druivenras uit Italië dat vooral wordt gebruikt voor rode wijn. De druif staat bekend om zijn frisse zuren, stevige tannines en veelzijdigheid.

Waar komt Sangiovese oorspronkelijk vandaan?

De druif is afkomstig uit Toscane, waar hij al sinds de 17e eeuw wordt gecultiveerd. Mogelijk werd hij zelfs al gebruikt door de Etrusken. Tegenwoordig is Sangiovese ook buiten Italië aangeplant.

Hoe smaakt wijn van Sangiovese?

Typische smaken zijn kers, cranberry en pruim, vaak gecombineerd met aardse of kruidige tonen zoals tabak, leer of specerijen. De wijn heeft meestal een frisse zuurgraad en een medium tot stevige structuur.

Welke soorten wijn worden er gemaakt van Sangiovese?

Sangiovese wordt gebruikt voor zowel monocépages als blends. Bekende wijnsoorten zijn Chianti, Brunello di Montalcino en Vino Nobile di Montepulciano. Ook rosé van Sangiovese komt voor.

Wat eet je bij Sangiovese?

Deze wijn past goed bij hartige gerechten zoals gegrild vlees, tomatensaus, pizza, harde kazen en zelfs pure chocolade. De frisse zuren zorgen voor balans, ook bij vettere of krachtige gerechten.