In een interview uit 2010 met Josef Pleil, de langdurige voorzitter van de Oostenrijkse Wijnboerenvereniging, legde hij de achtergrond van het glycolschandaal in 1985 uit: De wortels van het wijnschandaal liggen waarschijnlijk in de vroege jaren ’70. Om de uittocht van vele kleine boeren te voorkomen, kreeg elke wijnboer uit de grensstreek toestemming om per boerderij 0,5 hectare extra te beplanten. Dit was bedoeld om te voorkomen dat de vele kleine boeren naar de Weense arbeidsmarkt zouden trekken. Na slechts vijf jaar resulteerde dit in een uitbreiding van ongeveer 15.000 hectare wijngaarden en dus overproductie. Aan het begin van de jaren ’80 daalde de wijnconsumptie echter in heel Europa.

In Duitsland was destijds een goede vraag naar zoete wijnen. Enkele “vindingrijke specialisten” probeerden aan deze vraag te voldoen door diethyleenglycol toe te voegen aan eenvoudige, goedkope tafelwijnen om hoogwaardige Prädikatwijnen te simuleren en deze tegen zeer lage prijzen aan te bieden. Aanvankelijk werkte dit vrij goed.

Eerste vermoeden

In december 1984 verscheen een onbekende man met een Duits accent bij het Federale Landbouw- en Chemische Instituut in Wenen, zette een fles met een stroperige vloeistof op tafel en merkte op: “Dit is wat de Oostenrijkse wijnvervalscene gebruikt”. Het was de diethyleenglycol die in antivries wordt gebruikt. Na massaproductie in de jaren ’70 en de prijsdaling van Oostenrijkse kwaliteitswijnen, hadden de staatswijninspecteurs al lang een vaag vermoeden. Zoveel Prädikatwijn kon niet natuurlijk worden geproduceerd. Maar aanvragen om de panden van verdachte wijnhandelaren te doorzoeken, werden regelmatig door de rechtbank afgewezen als onevenredig.

Gebruik van diethyleenglycol

Natuurlijk waren er destijds al analytische kwaliteitsmonsters voor wijnen, maar de detectielimiet was destijds 200 mg diethyleenglycol per liter wijn. Dit was echter algemeen bekend in de wijnvervalscene. Om de glycolinhoud onder de laboratoriumdetectielimiet te brengen, werd het één op tien gemengd met onvervalste wijn. Als gevolg van de hierboven beschreven informatie werden de laboratoriummethoden in Oostenrijk verfijnd, en nu kon glycolwijn al vanaf 5 mg/l worden herkend als vervalst met de gaschromatografiemethode. Toen dit rondging in de vervalscene, stortten rioolwaterzuiveringsinstallaties in omdat de glycolwijn in extreme hoeveelheden, die nog steeds onbekend zijn, in het riool werd gegoten, alleen om veroordeling of ontdekking te voorkomen. Honderdduizenden hectoliters wijn moesten worden gedistilleerd tot industriële alcohol.

Tafelwijn werd Prädikatwijn

Het merendeel werd geproduceerd door wijnboeren uit Neder-Oostenrijk en Burgenland, sommigen van hen werden ook geadviseerd door een chemicus. Diethyleenglycol werd toegevoegd om de wijn meer “body en zoetheid” te geven, wat destijds vooral gewaardeerd werd door consumenten in Duitsland. Glycol werd niet alleen gebruikt om gewone tafelwijn in Prädikatwijn te veranderen, maar ook om duizenden hectoliters kunstmatige wijn te produceren. Deze vloeistoffen zagen eruit en smaakten als wijn, maar waren nooit in contact gekomen met druiven of wijn.

Water werd simpelweg gemengd met wijnsteenzuur, appelzuur, potas, glycerine, hertshoornzout en diethyleenglycol, onder andere. De stof is niet onschadelijk. De limiet is 16 g/l, wat zelfs dodelijk kan zijn. Deze hoeveelheid werd aangetroffen in een ijswijn uit Burgenland. Echter, door de meestal lage concentratie waren er nauwelijks gezondheidsproblemen. De meest voorkomende bijwerkingen waren misselijkheid en nierproblemen. Er waren geen ernstige ziektes of sterfgevallen.

Huiszoekingen bij wijnboeren

De bal ging pas echt rollen toen een wijnboer opvallend grote hoeveelheden antivries wilde opgeven voor belastingdoeleinden, hoewel hij slechts een kleine tractor bezat. De gerichte inspecties begonnen begin april 1985. Diethyleenglycol werd aangetroffen in 34 van de 38 monsters die bij de eerste geïnspecteerde wijnboerderij in Apetlon werden genomen, en een soortgelijk beeld kwam naar voren bij een tweede wijnboerderij in Podersdorf. Uiteindelijk sloeg het Ministerie van Landbouw op 23 april 1985 alarm en waarschuwde tegen glycolwijnen. In totaal voerden 55 rechercheurs 850 huiszoekingen uit bij wijnboeren, handelaren en chemische bedrijven. In totaal werden 80 verdachten gearresteerd in juli 1985 en februari 1986. Ongeveer 23 miljoen liter wijn werd in beslag genomen, maar het totale volume aan vervalste wijnen kon nooit worden opgehelderd. Volgens de onderzoeken was er sinds 1976 ten minste 340 ton diethyleenglycol aan de wijnen toegevoegd.

Verspreiding naar Duitsland

Uitbreiding van het schandaal

Het schandaal verspreidde zich uiteindelijk voorbij de Oostenrijkse grenzen, aangezien het merendeel van de vervalste wijnen naar Duitsland werd geleverd, waar sommige ervan “verder behandeld” werden. Grote Duitse wijnbottelaars uit de deelstaat Rijnland-Palts vermengden illegaal Duitse wijn met Oostenrijkse glycolwijn. Vooral het bedrijf Pieroth werd door de onderzoeksautoriteiten onder de loep genomen. Het bedrijf ontkende echter enige kennis van de overtredingen te hebben. Sensationele berichten in West-Duitse kranten leidden tot een negatief hoogtepunt. De krant Bild van 12 juli 1985 kopte “Antivrieswijn op oma’s verjaardagsfeest – 11 vergiftigd”.

Dit leidde tot een mediacampagne tegen Oostenrijkse en vooral Burgenlandse wijnen, die uiteindelijk heel Europa en zelfs overzeese gebieden bereikte. Zelfs de “New York Times” plaatste het schandaal op de voorpagina. Het BATF (Bureau of Alcohol, Tobacco, Firearms and Explosives) beval alle wijnen uit Oostenrijk uit de handel te nemen.

Strafrechtelijke procedures

Na langdurige onderzoeken waren er 325 klachten, 52 strafrechtelijke aanklachten wegens overtredingen van de Voedsel- en Wijnwet en 21 aanklachten wegens commerciële fraude. Uit de strafrechtelijke procedures bleek dat de eerste “toepassingen” in Oostenrijk vermoedelijk al op kleinere schaal vanaf de oogst van 1976 hadden plaatsgevonden. De oogsten van 1980 tot 1984 waren bijzonder getroffen omdat, volgens getuigen, de betrokken wijnhandelaren “steeds hebzuchtiger werden”. Dit werd gedaan met grote criminele energie en verfijning.

De tankwagens voor export waren zodanig gemanipuleerd dat de kraan bedoeld voor het nemen van monsters leidde naar een kleine container van ongeveer 200 liter, die onvervalste wijn bevatte. Tijdens de jarenlange processen kregen sommige veroordeelden tot acht jaar gevangenisstraf. Een van hen pleegde zelfmoord. Grote wijnhandelaren gingen failliet, zelfs als ze niet direct betrokken waren, en grote wijnproducenten moesten faillissement aanvragen.

Imagoschade

De imagoschade voor Oostenrijk was aanzienlijk en bracht de wijnindustrie van het land aan de rand van de afgrond. In de VS verhinderde de FBI dat de ÖVP-politicus Alois Mock (1934-2017) Oostenrijkse wijn cadeau deed tijdens een bezoek van president Ronald Reagan (1911-2004). De Oostenrijkse wijnexport daalde ’s nachts met 95%. Aan het einde van 1986 werd ÖWM opgericht om de gevolgen van het schandaal te verzachten door middel van marketingmaatregelen. Het incident had uiteindelijk echter een zeer positief effect. Eind augustus 1985 nam de Nationale Raad de nieuwe wijnwet aan, die werd omschreven als de “strengste wijnwet ter wereld”. Onder andere moest elke fles worden voorzien van een banderol (vervangen door een rond etiket op de dop in 2008) om misbruik te voorkomen.

Nieuwe wijnwet

Dit leidde tot een conflict tussen de regeringspartijen SPÖ, FPÖ en ÖVP. De door de ÖVP gedomineerde wijnindustrie verzette zich tegen de hectareopbrengstbeperking en de banderol en wilde hier alleen mee instemmen als de wijnbelasting werd verlaagd. Echter, bondskanselier Fred Sinowatz gaf niet toe aan de eisen en zo werd de wijnwet in augustus 1985 aangenomen tegen de stemmen van de ÖVP. Deze trad gefaseerd in werking op 1 november 1985, maar moest in de volgende jaren verschillende wijzigingen ondergaan, aangezien veel punten niet konden worden geïmplementeerd.